Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB)
TSSB Hakkında Genel Bilgiler
Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB), kişinin yaşamını tehdit eden ya da derin korku ve çaresizlik hissettiren olaylardan sonra gelişebilen bir ruhsal bozukluktur. Savaş, doğal afet, cinsel saldırı, ağır kazalar veya ani kayıplar gibi olaylar TSSB’ye yol açabilir. Bu bozukluk, yalnızca olay sırasında değil, olay sonrasında da zihinsel ve bedensel düzeyde devam eden yoğun bir stres tepkisi ile karakterizedir.
Nedenleri ve Risk Faktörleri
TSSB gelişiminde travmanın şiddeti ve süresi önemli rol oynar. Ancak her travmaya maruz kalan kişide TSSB gelişmeyebilir.
- Travmanın niteliği: Uzun süreli veya tekrarlayan travmalar daha yüksek risk taşır.
- Kişisel faktörler: Daha önce psikolojik sorun öyküsü, düşük benlik saygısı.
- Sosyal faktörler: Yalnızlık, yetersiz sosyal destek.
- Biyolojik faktörler: Beyinde stres hormonlarını düzenleyen bölgelerde aşırı duyarlılık.
- Çocukluk deneyimleri: Çocukluk travmaları, ilerleyen yaşlarda TSSB riskini artırır.
Belirtiler
TSSB belirtileri genellikle travmadan sonraki ilk 3 ayda ortaya çıkar, ancak bazı durumlarda yıllar sonra da gelişebilir.
- Travmayı yeniden yaşama: Kâbuslar, flashbackler, olayla ilgili anıların istemsiz şekilde zihne gelmesi.
- Kaçınma: Travmayı hatırlatan kişi, yer veya durumlardan uzak durma.
- Aşırı uyarılmışlık: Kolay irkilme, öfke patlamaları, uyku bozukluğu, konsantrasyon güçlüğü.
- Duygusal uyuşma: İlgi kaybı, duygusal donukluk, çevreyle bağın kopması hissi.
- Olumsuz düşünceler: Suçluluk, utanç, kendini ya da dünyayı tehlikeli görme eğilimi.
Tanı
TSSB tanısı, psikiyatri uzmanı veya klinik psikolog tarafından yapılan ayrıntılı görüşme ile konur. Tanı kriterlerinde belirtilerin en az 1 ay sürmesi ve kişinin sosyal, mesleki veya akademik işlevselliğini bozması önemlidir. Psikolojik değerlendirme testleri (ör. PCL-5) yardımcı olabilir.
Tedavi ve Yönetim
Bilişsel Davranışçı Terapi (özellikle maruz bırakma teknikleri), EMDR (Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme), travma odaklı terapiler en etkili yöntemlerdir.
Antidepresanlar (SSRI’lar) sıklıkla tercih edilir.
Grup terapisi, mindfulness, gevşeme teknikleri.
Düzenli uyku, spor, güvenli sosyal ilişkiler, stres azaltıcı aktiviteler.
Psikososyal Destek ve Önleme
Travma yaşayan kişilerin yalnız olmadıklarını hissetmeleri çok önemlidir. Aile ve arkadaş desteği, güvenli bir çevrede hissetmek ve duyguların paylaşılmasına izin vermek iyileşme sürecini hızlandırır. Travma sonrası erken dönemde profesyonel destek almak, TSSB gelişme riskini azaltabilir.