Tik Bozuklukları
Genel Bilgiler
Tik bozuklukları, bireyin istemsiz ve tekrarlayıcı şekilde yaptığı motor hareketler (örneğin göz kırpma, omuz silkme) ya da sesler (boğaz temizleme, homurdanma) ile karakterizedir. Çocuklukta başlar ve genellikle 18 yaş öncesinde görülür. Tikler çoğu zaman kısa süreli ve zararsızdır; ancak yoğunlaştığında sosyal, akademik ve duygusal işlevselliği olumsuz etkileyebilir.
Nedenleri ve Risk Faktörleri
- Biyolojik faktörler: Beyin dopamin sisteminde farklılıklar, genetik yatkınlık.
- Psikolojik faktörler: Stres, kaygı, dikkat sorunları tikleri artırabilir.
- Çevresel faktörler: Aile içi gerginlik, okul baskısı.
- Eşlik eden bozukluklar: DEHB, obsesif kompulsif bozukluk (OKB) sık eşlik eder.
Belirtiler
- İstemsiz göz kırpma, yüz buruşturma, omuz silkme gibi motor tikler.
- Boğaz temizleme, hırıltı çıkarma, kelime tekrarları gibi vokal tikler.
- Tiklerin istemsiz olması, ancak genellikle kısa süreli baskılanabilmesi.
- Stres, yorgunluk ve heyecanla artış göstermesi.
Tanı
DSM-5’e göre tiklerin süresi, sıklığı ve türüne göre sınıflandırılır:
- Geçici Tik Bozukluğu: Bir yıldan kısa süreli tikler.
- Kronik Motor veya Vokal Tik Bozukluğu: Uzun süreli tek tip tikler.
- Tourette Sendromu: Hem motor hem vokal tiklerin bir yıldan uzun süre devam etmesi.
Tanı, çocuk ve ergen psikiyatristi veya klinik psikolog tarafından gözlem ve öyküyle konur.
Tedavi ve Yönetim
Alışkanlık Tersine Çevirme Eğitimi (Habit Reversal Training – HRT) ve Bilişsel Davranışçı Terapi uygulanır.
Şiddetli vakalarda dopamin düzenleyici ilaçlar psikiyatrist kontrolünde kullanılabilir.
Stres yönetimi, rahatlama teknikleri ve okul-aile iş birliği ile destekleyici süreç yürütülür.
DEHB veya OKB gibi eşlik eden bozukluklar varsa paralel şekilde çalışılır.
Psikososyal Destek ve Önleme
Tik bozuklukları çocuğun isteyerek yaptığı davranışlar değildir. Bu nedenle aile ve çevrenin yargılayıcı değil, destekleyici tutumu çok önemlidir. Çocuğun özgüvenini korumak, sosyal ortamda damgalamadan kaçınmak tedaviyi kolaylaştırır.