Bağımlılıklar
Genel Bilgiler
Bağımlılık, bireyin bir maddeyi ya da davranışı kontrol edemeden, zarar görmesine rağmen tekrarlamasıyla ortaya çıkan bir durumdur. Sadece alkol ve madde kullanımını değil; teknoloji, sosyal medya, kumar, alışveriş gibi davranışsal bağımlılıkları da kapsar. Bağımlılık, beynin ödül sisteminde meydana gelen değişiklikler sonucu gelişir ve kişinin hem ruhsal hem de fiziksel sağlığını etkiler.
Nedenleri ve Risk Faktörleri
- Biyolojik faktörler: Beyindeki dopamin sistemi, genetik yatkınlık.
- Psikolojik faktörler: Kaygı, depresyon, özgüven eksikliği, dürtü kontrol sorunları.
- Çevresel faktörler: Sosyal çevre, arkadaş baskısı, kolay erişim.
- Aile faktörleri: İhmal, şiddet, bağlanma sorunları, ebeveyn modellemeleri.
- Toplumsal faktörler: Stresli yaşam, ekonomik sıkıntılar, başarı ve performans baskısı.
Belirtiler
- Kullanımı/eylemi kontrol edememe, bırakma girişimlerinde başarısızlık.
- Günlük işlevsellikte bozulma (okul, iş, ilişkilerde sorunlar).
- Tolerans gelişimi (aynı etkiyi sağlamak için daha fazla madde/davranışa ihtiyaç duyma).
- Yoksunluk belirtileri (madde kesildiğinde fizyolojik ve psikolojik belirtiler).
- Gizleme, inkar etme, sorunu küçümseme.
- Zarar görmesine rağmen davranışı sürdürme.
Tanı
Tanı, psikiyatri uzmanı tarafından yapılan görüşmeler, DSM-5 kriterleri ve gerekirse laboratuvar testleri ile konur. Davranışsal bağımlılıklar için de benzer tanı ölçütleri kullanılır.
Tedavi ve Yönetim
Bilişsel Davranışçı Terapi, Motivasyonel Görüşme, Grup terapileri.
Özellikle madde ve alkol bağımlılığında, yoksunluk ve tekrar kullanımı önlemek için ilaçlar kullanılabilir.
Erişimi sınırlama, alternatif sağlıklı davranışlar geliştirme.
Rehabilitasyon merkezleri, 12 adım programları (ör. AA/NA grupları).
Psikososyal Destek ve Önleme
Bağımlılık tedavisinde en önemli noktalardan biri sosyal destektir. Aile, arkadaş ve topluluk desteği, kişinin iyileşme sürecinde güçlü bir rol oynar. Önleme için farkındalık çalışmaları, erken yaşta eğitim ve riskli grupların desteklenmesi önemlidir.