Sosyal Kaygı (Sosyal Anksiyete Bozukluğu)
Genel Bilgiler
Sosyal kaygı bozukluğu, kişinin sosyal ortamlarda başkaları tarafından olumsuz değerlendirilme, eleştirilme veya küçük düşürülme korkusuyla yoğun kaygı yaşamasıdır. Normal utangaçlıktan farklı olarak, bu kaygı günlük yaşamı, okul ve iş başarısını, sosyal ilişkileri ciddi şekilde etkiler. Sosyal kaygısı olan kişiler, topluluk önünde konuşmak, yeni insanlarla tanışmak ya da kalabalık ortamlara girmekten kaçınabilir.
Nedenleri ve Risk Faktörleri
- Genetik yatkınlık: Ailede kaygı bozukluğu öyküsü.
- Beyin biyolojisi: Beynin korku merkezinde (amigdala) aşırı duyarlılık.
- Çocukluk deneyimleri: Aşırı eleştirilen, utandırılan veya sosyal açıdan desteklenmeyen çocukluk ortamı.
- Kişilik özellikleri: Çekingenlik, düşük özgüven, mükemmeliyetçilik.
- Travmatik deneyimler: Alay edilme, reddedilme veya başarısızlık yaşantıları.
Belirtiler
- Duygusal: Yoğun utanç, eleştirilme korkusu, sürekli “rezil olacağım” düşüncesi.
- Fiziksel: Çarpıntı, terleme, yüz kızarması, titreme, mide bulantısı.
- Davranışsal: Sosyal ortamlardan kaçınma, göz teması kurmama, topluluk önünde konuşamama.
- Bilişsel: Olumsuz iç konuşmalar (“Herkes bana bakıyor”, “Hata yapacağım”).
Tanı
DSM-5’e göre sosyal kaygı bozukluğu tanısı için belirtilerin en az 6 ay sürmesi ve kişinin sosyal/mesleki işlevselliğini bozması gerekir. Tanı, psikiyatrist veya klinik psikolog tarafından görüşme ve ölçeklerle konur.
Tedavi ve Yönetim
Bilişsel Davranışçı Terapi → olumsuz inançların değiştirilmesi, maruz bırakma teknikleri.
Sosyal beceri eğitimi → iletişim ve kendini ifade becerilerinin geliştirilmesi.
Orta ve ağır vakalarda SSRI grubu antidepresanlar.
Güvenli ortamda pratik yapma, sosyal destek kazanma.
Düzenli egzersiz, gevşeme ve nefes egzersizleri, mindfulness.
Psikososyal Destek ve Önleme
Sosyal kaygı yaşayan bireylerin çevresi tarafından anlaşılması ve desteklenmesi çok önemlidir. Yargılayıcı değil, cesaretlendirici tutum tedaviye katkı sağlar. Erken yaşta sosyal ortamlara teşvik etmek, çocuğun özgüvenini güçlendirmek sosyal kaygının önlenmesinde etkilidir.