Saç Yolma (Trikotilomani), Tırnak Yeme ve Dürtüsel Davranışlar
Genel Bilgiler
Trikotilomani (saç yolma bozukluğu) ve onikofaji (tırnak yeme), kişinin istem dışı yineleyici davranışlar sergilediği dürtü kontrol bozuklukları arasında yer alır. Bu davranışlar genellikle stres, kaygı ya da gerginlik sırasında artar ve kişiye kısa süreli rahatlama sağlar. Ancak uzun vadede fiziksel zararlara, utanç duygusuna ve sosyal sorunlara yol açar.
Dürtüsel davranışlar, kişinin ani bir şekilde, sonuçlarını düşünmeden yaptığı hareketlerdir. Bunlar yalnızca saç yolma veya tırnak yeme ile sınırlı değildir; aşırı alışveriş, aşırı yeme, öfke patlamaları gibi farklı alanlarda da görülebilir.
Nedenleri ve Risk Faktörleri
- Biyolojik etkenler: Beyinde dürtü kontrolünden sorumlu bölgelerde işlevsel farklılıklar.
- Genetik yatkınlık: Ailede benzer davranış örüntülerinin bulunması.
- Psikolojik faktörler: Kaygı, depresyon, stresle başa çıkma güçlükleri.
- Çocukluk deneyimleri: Zorlayıcı aile ortamı, ihmal, erken travmalar.
- Çevresel faktörler: Gerginlik, sıkıntı, boşluk hissi.
Belirtiler
- Tekrarlayan saç yolma, tırnak yeme veya benzeri davranışlar.
- Davranışın ardından kısa süreli rahatlama, ardından suçluluk veya utanç.
- Fiziksel zarar: saç dökülmesi, tırnak deformasyonları, yaralanmalar.
- Sosyal ortamlardan kaçınma, davranışı gizlemeye çalışma.
- Dürtüsel kararlar: ani alışveriş, riskli davranışlar, öfke patlamaları.
Tanı
Tanı, psikiyatri uzmanı veya klinik psikolog tarafından yapılan klinik görüşme ile konur. DSM-5’te trikotilomani ve dürtü kontrol bozuklukları ayrı kategorilerde tanımlanmıştır. Belirtilerin sürekliliği, şiddeti ve işlevsellik üzerindeki etkisi değerlendirilir.
Tedavi ve Yönetim
Bilişsel Davranışçı Terapi (alışkanlık değiştirme eğitimi – habit reversal training), Şema Terapi ve duygu düzenleme çalışmaları.
SSRI türü antidepresanlar veya bazı durumlarda destekleyici ilaçlar.
Ellerin meşgul edilmesi, gevşeme egzersizleri gibi alternatif davranışlar.
Meditasyon, nefes egzersizleri, spor gibi rahatlama teknikleri.
Psikososyal Destek ve Önleme
Bu davranışlar çoğu zaman “alışkanlık” olarak küçümsense de aslında ciddi psikolojik sıkıntılarla bağlantılıdır. Utanç duygusu nedeniyle gizlenen bu davranışların görünür kılınması ve destek alınması çok önemlidir. Aile ve çevrenin eleştirmek yerine destekleyici olması, iyileşme sürecine katkı sağlar.