Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)
Genel Bilgiler
DEHB, çocukluk çağında başlayan ve erişkinlikte de sürebilen nörogelişimsel bir bozukluktur. Temel belirtileri dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik (hiperaktivite) ve dürtüselliktir. Akademik başarıyı, sosyal ilişkileri ve öz güveni etkileyebilir. Erkek çocuklarda daha sık tanı konur, ancak kız çocuklarda dikkat eksikliği baskın alt tip daha yaygındır.
Nedenleri ve Risk Faktörleri
- Biyolojik faktörler: Beyin işleyişinde dikkat ve dürtü kontrolüyle ilgili farklılıklar.
- Genetik yatkınlık: Ailede DEHB öyküsü bulunması.
- Çevresel faktörler: Gebelikte sigara/alkol kullanımı, erken doğum, düşük doğum ağırlığı.
- Psikososyal faktörler: Yoğun stres, düzensiz aile ortamı belirtileri şiddetlendirebilir.
Belirtiler
- Dikkat eksikliği: Odaklanma güçlüğü, ders/iş sırasında dalıp gitme, unutkanlık.
- Hiperaktivite: Yerinde duramama, sürekli hareket etme, aşırı konuşma.
- Dürtüsellik: Sırasını bekleyememe, söz kesme, ani kararlar verme.
- Akademik başarısızlık, arkadaş ilişkilerinde sorunlar.
Tanı
Tanı, çocuk ve ergen psikiyatristi tarafından DSM-5 ölçütlerine göre konur. Belirtilerin 12 yaşından önce başlaması, en az iki farklı ortamda (okul, ev) görülmesi ve işlevselliği bozması gerekir.
Tedavi ve Yönetim
Aile ve öğretmenlere DEHB’nin doğası hakkında bilgi verilir; çocuğun davranışları daha doğru yorumlanır.
Ödül sistemleri, yapılandırılmış rutinler ve görsel hatırlatıcılarla davranış düzenlenir.
Duygusal düzenleme ve sosyal beceri geliştirmeye yönelik terapiler uygulanır.
Uyarıcı ilaçlar (metilfenidat vb.) veya non-stimülanlar psikiyatrist kontrolünde kullanılabilir.
Bireyselleştirilmiş eğitim planı, öğretmen ve psikolog iş birliğiyle uygulanır.
Psikososyal Destek ve Önleme
DEHB, çocuğun suçu değildir; destekleyici yaklaşım çok önemlidir. Ailelerin sabırlı olması, öğretmenlerin anlayışlı tutumu ve uygun çevresel düzenlemeler çocuğun özgüvenini ve başarısını artırır. Erken tanı ve müdahale, uzun vadeli sonuçları olumlu yönde değiştirir.