Tükenmişlik Sendromu ve İş Stresi
Genel Bilgiler
Tükenmişlik sendromu, kişinin iş yaşamındaki uzun süreli stres ve baskı nedeniyle fiziksel, duygusal ve zihinsel olarak bitkin düşmesiyle ortaya çıkar. İlk kez 1970’lerde tanımlanan bu kavram, özellikle yoğun iş temposu, yüksek sorumluluk ve düşük destek ortamlarında sık görülür. İş stresi, tükenmişliğin en önemli nedenlerinden biridir ve zamanla depresyon, kaygı bozuklukları ve bedensel sorunlara yol açabilir.
Nedenleri ve Risk Faktörleri
- İş ortamı faktörleri: Aşırı iş yükü, zaman baskısı, mobbing, belirsiz görev tanımları.
- Kişisel faktörler: Mükemmeliyetçilik, hayır diyememe, aşırı sorumluluk alma.
- Kurumsal faktörler: Yetersiz ödüllendirme, destek eksikliği, adaletsizlik.
- Yaşam dengesi: İş-özel hayat dengesinin bozulması.
Belirtiler
- Sürekli yorgunluk, enerji kaybı.
- İşe gitmek istememe, motivasyon düşüklüğü.
- Duygusal tükenmişlik, sabırsızlık, öfke patlamaları.
- İşe veya çevresine karşı ilgisizlik, duyarsızlaşma.
- Konsantrasyon güçlüğü, verimlilik kaybı.
- Fiziksel belirtiler: baş ağrısı, mide sorunları, uyku bozuklukları.
Tanı
Tükenmişlik sendromu, DSM-5’te ayrı bir tanı kategorisi olarak yer almasa da psikolojik değerlendirmelerde sık kullanılır. Klinik görüşmeler, ölçekler (ör. Maslach Tükenmişlik Ölçeği) ve işlevsellik kaybı üzerinden değerlendirilir.
Tedavi ve Yönetim
Stres yönetimi, bilişsel davranışçı terapi, duygusal destek.
Görev paylaşımı, izin kullanımı, mobbing ile mücadele.
Zaman yönetimi, sınır koyma, nefes egzersizleri, mindfulness.
Sosyal destek, hobiler, fiziksel egzersiz.
Depresyon ve kaygı belirtilerinde psikiyatrist desteği.
Psikososyal Destek ve Önleme
Tükenmişliğin önlenmesi için kurumların çalışanlara destek sunması (eğitim, esnek çalışma, motivasyon artırıcı sistemler) büyük önem taşır. Bireysel düzeyde ise sağlıklı sınırlar koymak, ihtiyaç duyulduğunda yardım istemek ve düzenli dinlenmeye özen göstermek tükenmişliği engelleyebilir.