Özgül Fobiler
Genel Bilgiler
Özgül fobi, kişinin belirli bir nesne, durum veya etkinliğe karşı duyduğu yoğun ve mantıksız korkudur. Korku nesnesiyle karşılaşıldığında aşırı kaygı, panik tepkisi ve kaçınma davranışı ortaya çıkar. En sık görülen özgül fobiler arasında uçak fobisi, yükseklik korkusu, hayvan fobileri (ör. köpek, böcek), kan/yaralanma fobisi bulunur.
Nedenleri ve Risk Faktörleri
- Öğrenilmiş deneyimler: Çocuklukta korkutucu olay yaşamak.
- Gözlem: Aileden veya çevreden korku öğrenme.
- Biyolojik faktörler: Beynin korku yanıt sistemindeki aşırı duyarlılık.
- Genetik yatkınlık: Anksiyeteye yatkınlık.
Belirtiler
- Fobi nesnesi/durumu karşısında yoğun kaygı ve panik hissi.
- Çarpıntı, terleme, nefes darlığı, titreme.
- Kaçınma davranışları (ör. asansör korkusu nedeniyle merdiven kullanma).
- Korkunun mantıksız olduğunu bilmesine rağmen kontrol edememe.
- Günlük işlevsellikte bozulma (ör. işe/okula gidememe).
Tanı
DSM-5’e göre korkunun en az 6 ay sürmesi, yoğun kaygıya yol açması ve günlük yaşamı etkilemesi gerekir. Psikiyatrist/psikolog tarafından görüşmelerle değerlendirilir.
Tedavi ve Yönetim
Maruz bırakma terapisi (kademeli olarak fobi nesnesiyle yüzleşme). Bilişsel Davranışçı Terapi (mantıksız inançları değiştirme).
Nefes egzersizleri, kas gevşetme.
Ağır vakalarda geçici ilaç desteği (psikiyatrist kontrolünde).
Psikososyal Destek ve Önleme
Özgül fobiler tedavi edilebilir bozukluklardır. Erken dönemde psikolojik destek almak, korkunun günlük hayatı kısıtlamasını engeller. Çevrenin destekleyici tutumu, kişiye güven verir ve tedavi sürecini kolaylaştırır.